Hayır Diyememenin 11 Sebebi

Hayır tek bir kelime ve söylemesi o kadar kolayken, sen de zorlanıyor musun bu kelimeyi kullanmaya? İstemeden evet mi diyorsun? Hayır kelimesi bu kadar ağır mı ki ağzından çıkan her evet kadar kolay dökülmüyor? Beni izlemeye devam edecek misin? Hayır de bakayım! Bir daha de. Evet de bakayım! Bir daha de! Sen de mi evetçisin arkadaşım? Neden hayır diyememenin 11 sebebi nedir bir bakalım mı?

Bir zamanlar Haluk Kıvanç vardı evet hayır yarışması. Sen beni izleyen arkadaşım, senin tevellüt kaç bilmiyorum hatırlar mısın o günleri? Yarışmacılara ne kadar kısa sürede evet dedirtmeye çalışıyordu? Yarışmacı evet tepkisinden kaçamıyordu.

Evet, karşındakinin taleplerini karşılamanın bir kapısı olarak kilidi neden bu kadar kolay açılıyor? Neden daha sık evet diyorsun? Hayır kapısının kilidi neden bu kadar sert ve dönmüyor? Dökülüvermiyor ağzından?

Evet ve Hayır Beynin Farklı Bölgelerini Uyarıyor

Evet ve hayır teriminin beynin hangi bölgelerini aktifleştirdiğini araştıran bilim insanları, empatik bir tonla söylenen bu iki kelimenin, evet ve hayır beynin farklı bölgelerini uyarıyor bulmuşlar. Hayır demek, irade gücünü harekete geçiren bilişsel geri bildirim mekanizmasının çalıştığı sağ ön lobu aktifleştiriyor. Bunun tersine evet yanıtı, cesaret ve ödül mekanizmasını aktifleştiği sol ön lobu. Evet beynin ödül merkezini, hayır ceza merkezini etkinleştirir. Hayır kelimesi, öfke kontrolü, duygu regülasyonu ve davranış değişimine zorlarken, evet demek mevcut sükûneti sürdürür. Bu yüzden daha kolay evet diyoruz. Özgüven geliştirmek için tıkla

Neden Hayır Diyemeyeyiz?

Sonuna kadar  neden hayır diyemeyiz, sonunda evetle biten bir anımı anlatayım. Ticaretle uğraşan bir arkadaşım benden borç para istedi. Ben o an nakit param olmadığını söyledim. Hayır dedim. Bulamaz mıymışım? Şu an verecek kimse bilmiyorum. ( Hayır yumuşamaya başlıyor.) Bakayım araştırayım bile demeden, ‘kredi kartın yok mu? dedi. Hiç mi limitin yok, altı üstü bin tl. Bu kadar değerimiz de mi yok?’ Diye bir şekilde bana evet dedirtti ve karttan kendi işletmesinin post cihazına 1000 tl miktarı çekivertik. Cuma günü geri ödeyeceğini söyledin. Bilmem kaç cuma geçti, yıllar oldu artık neredeysen beni izliyorsan belki borcunu hatırlar ve cumanın hayrına borcunu ödersin.

Neden hayır diyemedim sonuna kadar? Param olmadığını belirtmeme rağmen, nasıl oldu da beni ikna etti? Hayır demek, “ne ayıp, ne kadar fakirsin bin liranın adı mı olur Ali senin için?” sorusuna “ ‘evet, ben fakir ve aciz biriyim” demek gibi bir şeydi. Ağa olmak kolay değildi. Oysa ben bir yarım ağaydım. İmkanlarım kendime yetmiyordu.

Eğer ona hayır dersem ne olurdu ki? Neydi acaba beni evete sürükleyen? Arkadaşlığını mı kaybederdim? Beni sevmez miydi? Vermezsem arkadaşımı kırmış mı olacaktım? Belki de bütün bunlardan kurtulmanın bir yoluydu kartımı ona vermek.

Hayır demek reddedilmemeni mi sağlıyor? İstemediğin şeyleri yapmaya mı zorlandın? Olmak istediğin kişi olmana izin mi verilmedi? Evet hayır arasında kararsız mı kalıyorsun? Sınır koyamıyor musun? İnsanları mutlu etmek zorunda mı hissediyorsun? Başkalarını incitmekten mi korkuyorsun? Suçluluk duyguların evet mi dedirtiyor? Saygından m? Karşılık beklentinden mi? Mecburiyetten mi? Sana muhtaç olmaları için mi? Hayır Diyebilmek İnsana Neler Kazandırır? Verdiğin paranın, zamanın, eşyanın geri gelmeyeceğini bile bile imkanlarını başkaları için kullanıyorsan, bir şeylere hizmet ediyor bu davranışın. Hayır diyememenin nedenlerini birlikte ele alalım. Beni söylüyorum, iyisini sen bilirsin. Bazen sen de mi hayır bariyerini sürdüremiyorsun? İstemediğin halde evet mi diyorsun?

Hayır Diyememenin Başlıca Sebepleri

Sevgili dostum hayır diyemezsin çünkü; hayır diyememenin başlıca sebepleri vardır.

1. Ön tekersindir. Ben nereye gidersem arka teker beni izler deme. Direksiyonda değilsen nereye yönlendirileceğine sen karar veremezsin. Hep seni yönlendirecek birilerine ihtiyaç duyarsın. Kendi kararlarını almada özerk olamamışsın. Arka koltukta oturan sen olmalısın. Sür evladım. Diyen. Yaşamına yön veren, özerkliğine ve bağımsızlığına önem veren. Yolunu kendin belirle. Yoldaşların olsun. Onlarla eğlen, coş, paylaş, yaşa. Ama hiçbir zaman direksiyonu başkalarına verme. Şoför mahallinde hep sen ol. Yönetilme, yöneten ol.
2. Kararsız kalırsın. Hayır ile evet arasında kalırsın. Bir tanıdığım çekeceği konut kredisine kefil olmamı istedi. Ne evet diyebilirsin ne de hayır: tepkilerinde seni kararsız kılan karşındakinin senin halini anlayacağı beklentisidir. Benim durumumu anlasın. Benim veremediğim tepkimi o alsın dersin. Dostum kimsede zihin okuma kabiliyeti yok. Aklından geçeni diline dök. Açık ol. Açık sözlü ol. Ne isteyip ne istemediğini açıkça dile getir. Tepkilerini zamana yayma. Vaktinde hayır demen gerekiyorsa söyle.
3. Sınır koyamazsın. Evet diyerek karşındakine senin sınırlarını ihlal etmesine davet edersin. Sınır koymayı bilmiyorsun. Kimse sana sınırların olduğunu öğretmedi mi? Ya da sınırların olması gerektiğini? Seni ve ötekini ayırabilmenin yolu sınıra sahip olmaktan geçer. Diğer türlü ne sen olabilirsin ne de o kendisi. Ya işgal edilirsin ya da işgalci olursun. İsteklerin beklentilerin duyguların yeterince anlaşılmadan büyütülmüşsen, ne istediğin önemsenmemiş, hep onların isteklerine uymak durumunda kalmışsan, kendi sınırlarını oluşturmakta zorlanırsın. Kendini onlardan ayrı bir varlık olarak deneyimleyememişsin. Şimdi hadi gel ali şuraya gidelim, hadi bize gel dediklerinde benim başka programım var diyemezsin. Olduğu halde diyemezsin. Gitmek istemezsin, ama yine de kıramazsın. Kırılmana sebep olan eveti kullanma. Sen sen ol, kendini önemse, sınır koymak kendini önemsemektir. Kendini onurlandırmaktır. Sınır koymak karşındakinin kendini geliştirmesini sağlar. O da kendine sınır koymayı öğrenir.
4. İnsanları mutlu etmelisin. Evet dersem birileri mutlu olur. Hep vermişsindir. Her şeyini. O mutlu olsun, o üzülmesin, kendi mutluluğundan vazgeçerek yapmışsındır. Başkalarına göre yaşamaktan vaz geç. Onların mutluluğu senin elinde değil. Artık kendini sorumlu hissetme. Sevdiğin kişilere karşı hayır tepkisini yerinde ve zamanında veremiyorsan, istemediğin koşullarda yaşamaya mecbur kalırsın. Sırf onu mutlu etmek için yaptıklarından vazgeç. Kendi mutluluğuna kendi iyiliğine odaklan. Sen mutlu olmazsan karşındaki mutlu olamaz. Bu şekilde ilişkin kalıcı olamaz.İlişkilerin kısa erimli olur.
5. Birilerini incitmekten korkarsın. Hayır dersem onu incitirim, onu kırarım. Hayır demenin en doğru yolu şudur diyemem. Sen kendine uygun bir yol bul. Üstündeki baskıyı kaldır. Senin için en önemli bahane neyse onu açıkça söyle. İncitmekten korkarsan, incinirsin. Acıma, acınırsın. Sonunda muhtaç olan yine sen olursun. Neden hayır demek senin ve onun için daha hayırlı? Bunu belirt.  Açık ol.
6. Suçlu hissedersin. Hayır dersem, suçlu olurum. Onun çekeceği zorlukların sorumlusu ben olurum. Ona verdikçe kendini geliştirmesini durdurursun. Asıl evet dersen suçlusun. Kardeşin, arkadaşın kendi koşullarında ellerinden gelenin daha iyisini yapabilirler. Onların potansiyeline inan. Neyi ne kadar verebileceğine karar ver. Onun gerçek ihtiyacı, kendisinin karşılamayacağı bir şeyse evet de. Verdiklerini sürdüremeyeceksen baştan verme. Onda beklenti oluşturup durma. Hep bir kurtarıcısı olduğuna inanmasın. Kendini kurtarmasına yardım et. Balık tutmayı öğret. Balık verme. Kendinin Kurtarıcısı ol.
7. Şaşırırsın. Ne yapacağını bilemezsin. Beklenmedik bir durumla karşılaşırsan, bekle, hemen yanıt verme. Düşünmeliyim. Yapabilir miyim bakmalıyım de. Hallederiz deme. Kendi koşullarına göre hareket et.
8. Otoriteye saygından ya da ondan korkundan evet dersin. Saygı duyduğun, önemsediğin birinden gelen talebi hemen geri çeviremezsin. Onu zihninde bir yerlere koyarsın. Otoriteye güce karşı gelmemek için evet dersin. Cezalandırılma korkun mu var? Nere olursan ol, yapmakla yükümlü olmadığın talepleri geri çevirirken korkma. Ret cevabın işini, rolünü gücünü kaybettirecek diye korkma. Patron baskısından kurtul. Özgür iradene göre, kibarca hayır de. Bu bir başkaldırı değil. Neyi nasıl yapabileceğini netleştir. Benim adım Hıdır, elimden gelen budur. Elinden gelenin fazlasını vermeye çalışma. Bu seni yıpratı ve tüketir.
9. Evet dersem aynısını o da bana yapar. Eşit koşullarda aynı durumda ben de kalsam o da bana yapar beklentisi ile birilerine evet dersin. Beklentin boşa çıkar, hayal kırıklığı yaşarsın. Beklenti içinde olma. Verebiliyorsan ver, karşılığını alırsan öper başına koyarsın. Alamazsan yoluna devam edersin. Kendini karşıdan gelecek yardıma muhtaç kılma. Muhtaç kalmaktan kaçmak için evet deme. Muhannete muhtaç olma. Karşılıksız evet de. Senin için koşulların için uygunsa eğer.
10. Mecbur hissedersin. Neden? Evet demezsen neyi kaybedersin? Seni mecbur hissettiren şeyleri araştır. İlgi, sevgi, dikkate alınmak, fark edilmek için mi evet diyorsun? Eğer öyle ise bu bir eksiklik. Karşılanmamış ihtiyaçlarını böyle gideremezsin. Kimseden evet diyerek tatmin alamazsın. Bu yalan. Kendini kandırma. Mecbur hissettiğin şeyleri bir başka yoldan karşılamayı dene. Kendinden. Kendine ver sahip olamadıklarını.
11. Birilerinin işini görerek, onlara bir şey vererek onları muhtaç duruma sokmak için evet dersin. Ona 100 tl verip, seni her gördüğünde ellerini ovuşturması ve borcuna binayen sana hürmet etmesi için verirsin. Evet diyerek kendini saydırmak istersin. Atmacanın dışkısı lazım olmuş gitmiş denize sıçmış. Vererek kimse saygınlık kazanamaz. Vermeden almak Allaha mahsus.

Hayır Diyebilmek Neden Önemlidir?

Hayır diyebilmek neden önemlidir? İsteyenin bir yüzü kara vermeyenin iki yüzü. Birisi ister, diğeri verir ya da vermez. Kendi ihtiyaçların karşısında başkalarınınki arasında bir denge kurmalısın. Kendine şunu sor: Benim ihtiyaçlarım nedir? Zamanımın, enerjimin, ve kaynaklarımın sınırı nedir? Bunlar bana ne kadar yeterli? İnsani bir boyutta başkalarına ne kadarını verebilirim? Başkalarının kendi ihtiyaçlarına kavuşmalarına destek olacak ne kadar zamanım var? Senin de bu sorulara vereceğin cevaplar, evet cevabını bir dengeye oturtabilir.

Yaşamında kaç kez birilerine istemediğin bir şey için evet dedin? Hayır demek zordur. Evet kolay. Unutma her tamahkarı mutlaka bir sahtekâr bulur. Kandırılırsın sonunda. Nerede hayır basacağın konusunda kararlı ol. Evet konusunda tutumlu ol. Zor olanı dene.

Suçluluk duymadan hayır diyebilirsen, kendini şereflendirirsin. Bunu karşındaki bilir ya da bilmez. Sen kendini bil. Birine evet dediğinde, karşındaki bunu kendi isteğinle yaptığını anlarsa, yaptığın iyiliğin bir anlamı olur. Sepetinde olan yumurtalar konusunda dürüst ol.  İhtiyaçlarına göre bölüşüp bölüşmemeye karar ver.

Klinik Psikolog Ali Bıçak